Ο Άγιος Παΐσιος ο Αγιορείτης για την βυζαντινή μουσική

«τι γλυκά γυρίσματα έχει η βυζαντινή μουσική! Άλλα λεπτά σαν το αηδόνι, άλλα σαν απαλό κυματάκι..., όλα αποδίδουν, τονίζουν τα θεία νοήματα. Όμως σπάνια να ακούσεις αυτά τα όμορφα γυρίσματα. Οι περισσότεροι που ψέλνουν τα λένε λειψά, κουτσουρεμένα, καλουπωμένα. Αφήνουν τρύπες! Και το κυριώτερο, τα λένε χωρίς τόνο. Απορώ· δεν έχουν οξείες αυτά τα βιβλία τους; Σαν τη σημερινή γραμματική είναι, χωρίς τόνους, χωρίς οξείες; Τελείως ρηχά τα λένε. Όλα τα πάνε ίσια, λες και πέρασε οδοστρωτήρας και τα ισοπέδωσε όλα! “Πα-νη-ζω, πα-νη-ζω”, πανίζουν το φούρνο και ψωμί δεν βγάζουν!... Άλλοι τα τονίζουν όλα δυνατά, τα λένε και όλα ίσια, όλα καρφωτά, και νομίζεις χτυπούν καρφιά με το σκερπάνι. Ναι, αλήθεια, ή τελείως άτονα ή σκληρά... 

Πριν από χρόνια κάποιος παλιός ψάλτης πήγε στο Άγιον Όρος και έγινε ρεζίλι. Οι πατέρες έψελναν παραδοσιακά. Τον πήραν και αυτόν μαζί τους να ψάλει, αλλά αυτός δεν έκανε τα “γυρίσματα”, γιατί δεν τα ήξερε. Οι Αγιορείτες τα είχαν από παράδοση. Μετά προβληματίσθηκε και αυτός και μερικοί άλλοι. Μπήκε η καλή ανησυχία, έψαξαν, διάβασαν, άκουσαν παλιούς παραδοσιακούς ψάλτες και βρήκαν τα “γυρίσματα” που είχαν οι παλιοί»

«Γέροντα, τι βοηθάει να ψάλλη κανείς κατανυκτικά;

»Να έχει το νου του στα θεία νοήματα και να έχη ευλάβεια... Άλλο η ευλάβεια και άλλο η τέχνη, η επιστήμη της ψαλτικής. Η τέχνη χωρίς ευλάβεια είναι... μπογιές. Όταν ο ψάλτης ψάλλη με ευλάβεια, ξεχειλίζει από την καρδιά του η ψαλμωδία, και ψάλλει κατανυκτικά. Όταν εσωτερικά είναι σε καλή πνευματική κατάσταση ο άνθρωπος, όλα πάνε καλά...

»Αν έχει αριστερούς λογισμούς, τι ψαλτική θα κάνει;...

»Ό,τι κάνετε να το κάνετε με την καρδιά σας, για το Χριστό...»

Γέροντος Παϊσίου Αγιορείτου, Λόγοι Β΄, Πνευματική αφύπνιση, σελ. 135-136

Γέροντος Παϊσίου Αγιορείτου, Λόγοι Α΄ – Με πόνο και αγάπη για τον σύγχρονο άνθρωπο, Ιερό Ησυχαστήριο «Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος», Σουρωτή Θεσσαλονίκης, σ. 354-55.