Η ιστορία των 8 ήχων
Οι 8 ήχοι της Βυζαντινής Μουσικής έλκουν την καταγωγή τους, κατά βάση, από την αρχαία ελληνική μουσική και ειδικότερα όπως αυτή συστηματοποιήθηκε από τον μεγάλο έλληνα φιλόσοφο και μαθηματικό Πυθαγόρα, τον 6ο αι. π.Χ.
Στο σύστημα της αρχαίας ελληνικής μουσικής οι τρόποι (δηλαδή οι κλίμακες και κατ' επέκτασιν οι ήχοι) ήταν 4 κύριοι (Δώριος, Φρύγιος, Λύδιος και Μιξολύδιος) και οι παράγωγοι εξ αυτών (Υποδώριος ή Αιολικός, Υποφρύγιος ή Ιωνικός, Υπολύδιος) και μετριούνταν με κίνηση από το οξύ προς το βαρύ τετράχορδο.
Ο μεγάλος φιλόσοφος, θεολόγος και μουσικός Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός - στον οποίο οφείλουμε τη σημερινή μορφή της οκταηχίας - τον 8ο αι., ανασκεύασε τους αρχαίους τρόπους, οικειοποιούμενος την συστηματική κατάταξη των κλιμάκων της μουσικής σε 8 ήχους, στην οποία είχε ήδη προβεί προγενέστερα ο Πάπας Γρηγόριος ο Διάλογος, ο οποίος αναμόρφωσε το Αμβροσιανό μέλος και κωδικοποίησε με τους 8 γνωστούς μας ήχους το εκκλησιαστικό μέλος.
1. Ήχος Πρώτος
Η κλίμακα που χρησιμοποιεί αντιστοιχεί και μεταγράφεται, στην Ευρωπαϊκή Μουσική, στην Ρε (ασφαλώς μπορεί να μεταγραφεί σε άλλη βάση, ανάλογα με το τι επιθυμούμε. Εδώ λαμβάνουμε υπόψη το φθόγγο που αποτελεί "βάση" της κλίμακας, όπως λέμε στη Βυζαντινή Μουσική, δηλαδή τον "Πα", ο οποίος αντιστοιχεί με τον Ρε της Ευρωπαϊκής) ελάσσονα (οπλισμός Σι ύφεση) χωρίς προσαγωγέα.
Στη Βυζαντινή Μουσική, η κλίμακα αυτή γράφεται, προκειμένου να γίνει κατανοητή, όχι σε πεντάγραμμο, αλλά ως σχήμα με τετραγωνάκια, όπου σε κάθε τετράγωνο αναγράφεται ο αριθμός των μορίων, από τα οποία διαμορφώνεται εκάστοτε τόνος.
Η κλίμακα που χρησιμοποιεί αντιστοιχεί και μεταγράφεται, στην Ευρωπαϊκή Μουσική, στην Ντο μείζονα, με τυχαία σημεία αλλοίωσης Λα ύφεση και Ρε ύφεση, ενώ τα ιδιαίτερα ιδιώματα και οι έλξεις του ήχου, σημειώνονται επίσης με τυχαία σημεία αλλοίωσης. Εξάλλου, το διάστημα Σολ - Λα ύφεση πρέπει να το αποδώσουμε - αν θέλουμε να ακούσουμε ακριβώς δεύτερο ήχο - όχι ως ημιτόνιο αλλα ως κατά τι υψηλότερο.
3. Ήχος Τρίτος
Η κλίμακα που χρησιμοποιεί αντιστοιχεί και μεταγράφεται, στην Ευρωπαϊκή Μουσική, στη Φα μείζονα (οπλισμός: Σι ύφεση).
Η κλίμακα που χρησιμοποιεί ο ήχος (και με τις τρεις του βάσεις, δηλαδή ο τέταρτος άγια, με βάση τον Δι, ο στιχηραρικός τέταρτος, με βάση τον Πα και ο Λέγετος, με βάση τον Βου) αντιστοιχεί και μεταγράφεται, στην Ευρωπαϊκή Μουσική στη Ντο μείζονα (χωρίς οπλισμό), ενώ οι έλξεις του σημειώνονται με τυχαία σημεία αλλοίωσης.
5. Ήχος Πλάγιος του Πρώτου
Ο ήχος αυτός έχει δύο βάσεις. Ο λεγόμενος στιχηραρικός πλάγιος του πρώτου και ο παπαδικός έχουν βάση τον Πα και ο ειρμολογικός τον Κε. Οι κλίμακες που χρησιμοποιεί λοιπόν, ανάλογα με το είδος του, αντιστοιχούν και μεταγράφονται, στην Ευρωπαϊκή Μουσική, ως εξής:
Οι μεν στιχηραρικός και παπαδικός στη Ρε ελάσσονα (όπως ο Πρώτος ήχος), με το Σι άλλοτε με ύφεση και το Φα φυσικό και άλλοτε με το Σι φυσικό και το Φα με δίεση, τούτο δε βάσει σχετικού κανόνα που ισχύει για τον ήχο αυτό. Ο δε ειρμολογικός μεταγράφεται στη Λα ελάσσονα, χωρίς προσαγωγέα (Ο προσαγωγέας (σολ) είναι φυσικός ενώ ο Φα με δίεση)
Ο ήχος αυτός δεν βρίσκει απόλυτη αντιστοιχία με κλίμακα της Ευρωπαϊκής Μουσικής, μιας και δεν υπάρχει τέτοια αντίστοιχη κλίμακα στη Δυτική μουσική. Επομένως, για να κατανοήσουμε το άκουσμά του, τον μεγράφουμε σε μια ιδιότυπη κλίμακα: Ρε μείζονα (με οπλισμό Φα και Ντο δίεση), ενώ χρησιμοποιούμε και άλλα δύο τυχαία σημεία αλλοίωσης που τα τοποθετούμε στον οπλισμό της: Σι και Μι ύφεση. Ειδικά δε τα επείσακτα μέλη του Πλαγίου Δευτέρου (δηλαδή τα μέλη που ενώ ανήκουν σε έναν ήχο - εν προκειμένω στον Πλάγιο του Δευτέρου - ψάλλονται σε άλλον, μετά από την τοποθέτηση στο μέλος και συγκεκριμένα επί της αρκτικής μαρτυρίας, της φθοράς του άλλου ήχου), τα οποία έχουν ως βάση τον Δι (τα μέλη αυτά είναι γνωστά ως Νενανώ ή Παλατινά μέλη) αντιστοιχούν και μεταγράφονται στην Σολ ελάσσονα (οπλισμός: Σι και Μι ύφεση).
Ο ήχος διακρίνεται σε εναρμόνιο βαρύ (με βάση τον Γα), διατονικό (με βάση τον Ζω φυσικό) και εναρμόνιο με βάση Ζω ύφεση. Καθένας απ' αυτούς μεταγράφεται στην Ευρωπαϊκή Μουσική σε διαφορετικές κλίμακες: Ο μεν εναρμόνιος εκ του Γα μεταγράφεται στη Φα μείζονα. Ο βαρύς διατονικός μεταγράφεται σε μια ιδιότυπη κλίμακα, εφόσον δεν βρίσκει την απόλυτη αντιστοιχία του σε κλίμακα της Δυτικής Μουσικής. Αυτή είναι η Ντο μείζων, με το Σι όμως φυσικό (χωρίς οπλισμό) και με δύο διέσεις (ως τυχαία σημεία αλλοίωσης) στους Φα και Λα. Ο δε εναρμόνιος με Ζω εν υφέσει, στη μείζονα κλίμακα του Σι ύφεση (οπλισμός Σι και Μι ύφεση).
Ο ήχος λειτουργεί σε δύο συστήματα: ή ως επτάφωνος (κατά διαπασών σύστημα), οπότε ως βάση έχει τον Νη ή με το κατά τριφωνία σύστημα (με βάση τον Γα). Αναλόγως μεταγράφεται στην Ευρωπαϊκή Μουσική. Ο επτάφωνος αντιστοιχεί και μεταγράφεται στην Ντο μείζονα και ο κατά τριφωνία στη Φα μείζονα (οπλισμός: Σι ύφεση). Οι έλξεις που υπάρχουν σημειώνονται και εδώ με τυχαία σημεία αλλοίωσης.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου